दशैं

मान्छेको आफ्नो सम्पती भन्नु के हो ? वर्तमानमा आफुसँग भएको धन/पैसा,घर,गाडी,जग्गा लागायतका भौतिक बस्तु ? अथवा विगतमा आफुले गरेका कामको तिता-मिठा स्मृतिहरु ? कि भविष्यमा आफ्नो मृत्युपछी यो यस्तो थियो यो उस्तो थियो भनेर मान्छेले आफूमाथी गरेका मुल्याकंनको बोली ? सर्सर्ती सोच्दा यि तिनै चिज हाम्रा सम्पति हुन् । यि मध्येपनी सबैभन्दा मुल्यवान सम्पती कुन होला ? यसमा हामीहरुका आफ्नै छनोट र तर्क होलान् । हामीलाई कहिले भौतिक बस्तु कहिले स्मृतिहरू त कहिले मृत्युपछिका मुल्याकंनहरु महत्वपुर्ण र मुल्यवान सम्पतिहरु लाग्न सक्छन् । मलाइ भने कुन चाहिँ मुल्यवान भन्ने कुरा समय,परिस्थिति र मनस्थितीमा निर्भर गर्छ जस्तो लाग्छ । र आज मैले गुजारिरहेको समय सामना गरिरहेको परिस्थिती र मेरो आफ्नै मनस्थितीले सबैभन्दा मूल्यवान सम्पती भन्नु विगका तिता-मिठा स्मृति नै हुन् भन्ने अनुभुत गराएको छ ।

समयले आज एकादशी..त्यो पनी दशैंको बेलाको । हिजैमात्र नवमी र दशैंको टिकाको दिन थियो नेपालमा । परिस्थितीले आज म आफ्नो देशभन्दा धेरै टाढाको देश कोरियामा छु । तर मनस्थितीले भने म मेरो आफ्नै गाउँमा छु । जबजब चाडवाड आउँछ तब विदेशमा बस्नेलाई आफ्नो देश,गाउँ,परिवार,साथीभाई र आफ्नो विगत एकदमै तिब्र रुपले सम्झनामा आउनेरहेछन् । यो अनुभव मैले विगत ३ बर्षदेखी गर्दै आएको छु । यसपाली समेत गरि म लगातार ४ वटा दशैंमा घरमा छैन । अर्थात मलाई ४ बर्षदेखि दशैं आएको छैन । मेरी आमालाई पनी आएको छैन दशैं यो ४ बर्षमा । यो कुरा मैले फोनमा म सँग कुरा गर्दा नरमाइलो गरि बोल्ने उहाँको बोलीबाट प्रष्ट थाहा पाउँछु ! तर पनी म भन्न छोड्दिन आमा दशैँ राम्रो सँग मनाउनु है | उसैगरी आमाले पनी मलाई भन्न छोड्नुहुन्न दशैं राम्रो गरि मनाए बा....!

यो निरस नरमाइलो बेला मलाई आफ्नो मुल्यवान सम्पतीले केहि ढाडस र केहि राहत दिन्छन् । हो,..मलाई तिनै विगतका स्मृतिले मन बहलाउन,खुशी हुन र सन्तुष्ट हुन सहयोगी भूमिका खेल्छन् । त्यसैले त मलाई यि चिजहरु सबैभन्दा मुल्यवान सम्पती लागेकोछ आज । म हराउँछु आफ्नै विगतमा र मनमनै आहा ति दिनहरु भन्छु । आहा ति दिनहरु.... जुनबेला संसार भन्नु आफ्नो गाउँठाउँ मात्र हो जस्तो लाग्थ्यो, खल्तीमा १ रुपियाँ थिएन तर मनमा लाखौँ पर्ने खुशी र ओठमा हजारौं पर्ने मुस्कान थियो । र थियो आफ्नै सुन्दर संसार । दशैं आउँथ्यो र त सँगसँगै ठुलाठुला खुशी पनी आउँथे । दिक्कलाग्दो स्कुल जानुपर्ने दिन गएर रहरलाग्दो बिदाको दिन आउँथ्यो । ठाउँठाउँबाट च्यातिएको फोहोर पुरानो लुगाको सट्टा चिटिक्क परेको नयाँ लुगा आउँथ्यो । र पैसाको स्पर्श गर्न नपाएर रुख्खिएका हातमा १०-२० रूप्पे दाम आउँथ्यो ।

दशैं आएपछि रातो माटो र चुना/कमेरोले सिंगारिएका घर चिटिक्ककी राम्री बेहुलीझैं देखिन्थे । विदेशबाट फर्किएका लाहुरेले हामी फुच्चाफुच्चीलाई एकएकवटा चक्लेट दिन्थे । त्यो बेला म मनमनै एउटा सपना बुन्थें,ठुलो भएपछी लाहुरे हुन्छु अनी धेरै चक्लेट किन्छु र अघाउन्जेल खाएर खुशी हुन्छु । तर अघाउन्जेल चक्लेट खाएर खुशी हुन नसकिने रहेछ भन्ने कुरा बिस्तारै समयले सिकायो मलाई । घटस्थापना शुरु हुन भन्दा पहिले नै हामी जुक्खोली र निउरेको जंगलमा छापामार शैलीमा कटुस/कटस खोज्ने गस्ती गर्थ्यौं । जसको एउटै कारण थियो दुर्गा लागेपछि कटुसभित्र किरा लाग्छ भन्ने बुढापाकाको भनाई । खुट्टा र हातभरी बिझ्ने कटुसका काँडाको केहि प्रवाह हुन्थेन हामीहरुलाई । हाम्रो गाविसमा मर्भुंग र दघाँस गरि २ वटा कोट ( प्राय मैदान आसपासमा हुने र सायद पहिलेका भुरे टाकुरे राजाहरु बस्ने घर - दुर्गा मन्दिर)छन् । घटस्थापनाको अघिल्लो दिन नै कोटमा को पुजारी बस्ने भनि छलफल गरेर टुङ्गो लगाउँथे । २ जना उपाध्याय बाहुन र एक जना क्षत्री पुजारी चुनिन्थे । मलाई आफु जैसी बाहुन भएकोमा सबैभन्दा नरमाइलो यही बेला लाग्थ्यो । कारण जैसी बाहुनले कोटको पुजारी हुन पाउँदैनथे । बाहुन पुजारीको हामीहरु खासै चर्चा गर्ने थिएनौं तर क्षत्री पुजारीलाई भने निकै खतरा र बलियो भनि चर्चा गर्थ्यौं । नवमीमा बलि दिने पाडा(राँगा), बोका र भेंडाको गर्धन चुडाउने मान्छे त्यहि क्षत्री पुजारी हुन्थ्यो त्यसैले नै उसको हामी यति धेरै चर्चा गर्थ्यौं ।

घटस्थापनाको दिन आमाले नयाँ टपरीमा माटो राखी त्यसमाथि जौं र मकैका दाना छरेर घरभित्र घामको प्रकास नपर्ने ठाउँमा राख्नुहुन्थ्यो । किन अध्यारोमा राखेको आमा भनेर सोध्दा घाम परे जमरा हरियो हुन्छ भन्नुहुन्थ्यो । जमरा हरियो भए के हुन्छ भन्यो भने जमरा पहेंलो हुनुपर्छ त्यसैले हरियो हुनुहुन्न भन्नुहुन्थ्यो । साँच्ची खासमा जमरा किन हरियो हुनुहुन्न भनेर मलाई अहिले पनी थाहा छैन । द्वितीयाको दिन हामी कि कुँवरको डाँडामा कि नागेधाराको डाँडामा दुइज ( द्वितीया तिथिमा उदाएको चन्द्रमा) हेर्न भनेर जान्थ्यौं | त्यो दिन चन्द्रमा सुकेनास लागेर सुकेको बालकजस्तो र हसिँया जस्तै घुमेको देखिन्थ्यो । त्यो दिन चन्द्रमा देखे धर्म हुन्छ भन्थे दिदीहरु । धर्म कमाउने लोभमा हामी चन्द्रमा हेर्न जान्थ्यौं । त्यसपछि नवमी सम्म फूलपाती र महाअष्ठमीजस्ता (कालरात्रि) मुख्य दिन परे पनी हामी सानो भएकोले कोटमा हेर्न जान अनुमति हुने थिएन घरबाट । त्यसैले यो बिचमा खासै रमाइलो हुने थिएन ।




नवमीको विहानदेखि नै कोटमा मेला हेर्न (राम हेर्न) जान नुहाउने,नयाँ लुगा लाउने,चोर्न पाए दिदीहरुको लुकाएर राखेको सेन्ट(प्रफ्युम) हान्ने अनी कपालमा बाक्लै तोरीको तेल लगाउने कार्यकम चल्थ्यो । अलि उमेर बढ्दै गएपछि भने कपालमा बाक्लो तेल लाउन र दिदीहरुको सेन्ट चोर्न छाडियो । तर पनी सके सम्म झिल्के हुने कसरत भने गरिराखियो । :) खाना खाएर कोटमा निस्कने बेला बाले जेरी खान १०-२० रुपैयाँ दिनुहुन्थ्यो । त्यो अहिलेको १०-२० लाख भन्दा धेरै ठुलो लाग्थ्यो मलाई । कहिलेकाँही आमाले सुटुक्क एक्स्ट्रा ५-१० रुपियाँ नि थप्दिनुहुन्थ्यो । जब पैसा खल्तीमा पर्थ्यो नि त्यो बेला खुट्टाले एकलट धर्ति छाड्थे, मतलब भुइँमा खुट्टा हुने थिएनन् । कोट गएपछि पटका बन्दुक,बेलुन र मिठाई किन्दा पैसो सकिन्थ्यो । केहि समय स्कुलका साथिहरु भेटेर गफ मारिन्थ्यो । केहि समय राँगा पाठा काटेको हेरेपछि अलि ठुला दाईदिदीहरुको पिछा गरिन्थ्यो । पिछा लागिरहेपछी तिनले जेरी जो खुवाऊंथे । :) कोटबाट फर्केपछि कती राँगा एकै चोटमा छिनिएनन्,काठेपिङ(रोटेपिङ) खेल्दा को डरायो लागायत यस्तै कुरा चलिरहन्थे हामी केटाहरुबीच ।

हिजैमात्र नुहाएर पनी फेरी दशमीको दिन पनी नुहाउनै पर्दा भने एकदम झ्याउ लाग्थ्यो । सबै तयारी पुरा भएपछी दाई,दिदिहरु,म,बहिनी,भाउजु र भतिज/भतिजी क्रमैसँग बसेर बुवाआमाको हातबाट टिका जमरा लगाउँथ्यौं । टिका लगाएपछी दिदी-बैनीहरुलाई र भतिजीहरूलाई बुवाआमाले पैसा दिनुहुन्थ्यो | तर हामी छोरा/नातीले भने पैसा पाउँदैनथ्यौं । मलाई फेरी एकचोटी आफु छोरो भएर जन्मेकोमा ठुलो पछुतो हुन्थ्यो । टिका लगाउँदा बुवाआमाले अनेक आशिष दिनुहुन्थ्यो । मलाई एकदमै लाज लाग्थ्यो त्यो बेला । बुवाआमापछी दाई दिदि भाउजुले पनी टिका लगाईदिन्थे । अनी एकछिनमा खाना खाएपछि बैनी र म सँगै गाउँमा टिका लगाउन निस्कन्थ्यौं ! हाम्रो साथमा टिका लगाएपछी गाउँलेले खानदिने रोटी जम्मा गर्ने एउटा ठुलो प्लास्टिकको ब्याग पनी हुन्थ्यो । त्यसरी संगालेको रोटी पछी खान क्या मज्जा हुन्थ्यो । :) टिका लगाएर बैनीलाई दिने दक्षिणा (पैसा) आधाआधा बाँड्ने सर्तमा मैले बैनीलाई आफुसँगै गाउँमा टिका लगाउन लैजान्थें । मसँगै हिड्न पाउने भएपछी बैनीले नि सर्त खुशीले स्विकार्थी । तर त्यसमाथि पनी मेरो अर्को एउटा सर्त हुन्थ्यो बैनीलाई ... हाम्रो यो सम्झौता घरमा अरु कसैलाई थाहा नहोस् नि भन्ने । विचरी हुन्छ भन्ने संकेतको टाउको हल्लाउँथि । यसरी मैले जे भने पनी खुरुक्क मान्दा मलाई बैनीको धेरै माया लाग्थ्यो । अनी म मेरो पछिपछी रोटी जम्मा गर्ने ब्याग बोकेर आइरहेकी बैनीलाई फर्केर हेर्थें । मैले हेर्दा बैनी मुसुक्क हाँस्थी अनी म पनी गजक्क परेर हाँस्दीन्थें ।

टिकाको पर्सिपल्ट दघाँसको सरायँ(गुल्मी,पाल्पा र अर्घाखाँचीमा प्रख्यात दशैं विशेष नाँच)अनी त्रिरादाशीको दिन ठुल्चौरको सरायँ र पुर्णिमाको दिन अर्जेको सरायँ हेर्ने,खोरखोरे(लंगुरबुर्जा) खेल्ने,जेरी खाने र काठेपिङ खेल्ने लगायतका विविध रमाइलो सँगै दशैं जान्थ्यो । त्यसरी धुमधाम रमाइलो गराएर जान्थ्यो र पो दशैं पनि दशैं जस्तो लाग्थ्यो । तर अहिले त यसरि अर्काको देशको एउटा कोठामा बसाएर विगतका दशैंका स्मृतिहरु ल्यापटपको किबोर्डमा छरपस्ट पार्न लगाएर जाने दशैं कम्तिमा मेरो लागी दशैं जस्तो नबनी गयो ।।




{ फोटो श्रोत: www.google.com }

तिम्रो गित - मेरो गित

आज एउटा वियोगी गितको कुरा गर्छु
भेटिएर छुट्नुपर्ने रितको कुरा गर्छु ||


रातभरी फूलसँगै टाँसिएर बसेपनि
घामसँगै सुक्नुपर्ने शितको कुरा गर्छु ||


सँगै हुन नमिल्ने भो टाढा हुन नसकिने
पीडादायी उनको मेरो प्रितको कुरा गर्छु ||


नत जितें जीवनलाई नत हारें जीवनसँग
कहिल्यै अन्त्य नहुने हारजितको कुरा गर्छु ||

राजधानी

उसले भन्यो हेर्.. यो राजधानी हो
दोहोराएरै भन्यो यो राजधानी हो
यहाँ राज गर्ने कला सिकाइन्छ
बन्दुक बोक्न सिकाइन्छ
लाठी हान्न सिकाइन्छ
सिकाइन्छ सुल्टोलाई उल्टो भन्न
र उल्टोलाई सुल्टो भन्न
अझ भनुँ एउटा सभ्य मान्छे बन्न !


भन्यो ! तैंले सिक्नैपर्छ यि सबै कुराहरु
हैन भने तँ डाइनोसर बनि बिलाउँछस्
उल्टो पदचापमा पाइला मिलाउँछस्
यो तेरो झुत्रे गाउँ हैन
जहाँ पानी माग्दा मोही पाइन्छ
यो त सुकिलो राजधानी हो
 सित्तैमा न केहि पाइन्छ न कोही पाइन्छ !


बेचैन हुँदै म उसलाई सुन्छु
हो भनुँ वा हैन भनुँ दोधारमा हुन्छु
मन दह्रो पारेर उसलाई भन्छु
तेरो राजधानीसँग हात मिलाउनु छैन
डाइनोसर बनी बिलाउनु छैन
म मेरो वंश धान्न चाहन्छु
जिन्दगी के हो ? जान्न चाहन्छु
मलाई राज गर्नु छैन
राज्यविहीनतामै फक्रन चाहन्छु
मलाई माफ गर
मेरो झोला ले म गाउँ फर्कन चाहन्छु !


मेरो कुराले उ बर्सन लागेको बादल बन्छ
बर्बराउँदै मलाई गाउँले पाखे भन्छ
अनी विपरित दिसातिर हेर्दै
मेरो हातमा झोला थमाइदिन्छ
म हात्तीछाप चप्पलको पिटीपिटीसँगै
पछाडी नफर्की बसपार्कतिर हिँडीरहन्छु
सायद पिटीपिटी उ नमिठो मानी सुनिरहन्छ !


तर विडम्बना !! जब म बसपार्क पुग्छु
तोडफोड गरीदै हुन्छ, टायर बालिदै हुन्छ
त्यहाँ त राज गर्ने कला सिकाईंदै हुन्छ
राजधानी बन्द गर्न कार्यकर्ता झिकाईंदै हुन्छ
अब भने म शिथिल हुन्छु
सुइय सुस्केरा हाल्छु
अनी उसले भनेको सम्झन्छु
हेर्..... यो राजधानी हो
यहाँ राज गर्ने कला सिकाइन्छ !!

गजल

तिम्रो लागी बोझ थिएँ जस्तो लाग्यो
माया गरि दुख दिएँ जस्तो लाग्यो !


म सँग बोल्दा खुशी हुन्छौ ठान्थें
भ्रमको जिन्दगी जिएँ जस्तो लाग्यो !


मायाको बदला माया माग्दा मैले
तिम्रो खुशी खोसेर लिएँ जस्तो लाग्यो !


लठ्ठाईरहन्छ मलाई एउटा नशाले
सायद तिम्रो माया पिएँ जस्तो लाग्यो !


तिम्रो लागी बोझ थिएँ जस्तो लाग्यो
माया गरी दुख दिएँ जस्तो लाग्यो !!

साथीको प्रेमकथा (१)

आज शनीबार.....  मतलब बिदाको दिन | साथीहरु उनीहरुको पूर्वयोजना अनुसार थापा दाइकोमा तास खेल्न गएकाछन् | मलाई पनि हिँड भन्दै थिए | तर तास खेल्न नजान्ने म हेर्नको लागि मात्र के जानु भनेर कोठामा एक्लै बसिरहेको थिएँ | ज्यानबाट जाँगर भन्ने चिजले बसाई सारेको धेरै भैसकेको थियो | यहि मौका हेरेर आलस्यताले मेरो शरीरमा अड्डा जमाउने कोसिस गर्दै थियो | तर आज म जसरी भए नि कोठा सफा गर्ने सुरमा थिएँ | त्यसैले अल्छी लाग्दालाग्दै पनी मेरो र साथीहरुको बेडमा रहेको धुलो झार्दै थिएँ | यतिकैमा एउटा साथीको बेडबाट धुलोसँगै एउटा डायरी पनि खस्यो | मेरा आँखा हल्का रातो कलरको त्यो डायरीमा परे | डायरीलाई हातले टिपें र त्यसको आवरणमा लेखेको "निसान" भन्ने नाम पढें | नाम पढेपछी थाहा भयो, यो मेरो साथी निसानको डायरी रहेछ | निसान हामी अरु साथी भन्दा अलि गम्भिर जस्तो लाग्थ्यो मलाई | बोल्दा निकै साहित्यिक पाराले बोल्थ्यो | कथा, कविता के-के लेखिरहन्थ्यो | अघिसम्म कोठा सफा गर्न तम्सिएको मलाई डायरी देखेपछी भित्र के-के लेखेको रहेछ भनेर पढ्न मन लाग्यो | अनि उसकै बेडमा बसेर उसको डायरी पल्टाउन थालें |

डायरी पल्टाउँदै जाँदा कतै गजल कतै कविता कतै गित लेखेको रहेछ | कविता गजल पढ्न झ्याउ लाग्ने मेरो बानीले गर्दा पानाहरु फटाफट पल्टीरहेका थिएँ | यतिकैमा मेरा आँखा र हात एकैचोटी डायरीको एउटा पानामा अडिए | त्यस पानाको दायाँतिरको माथिल्लो भागमा Date:2014/5/9 लेखेको थियो | अनि त्यसको  तलतिर अनि केहि बायाँतिर पर्ने गरि  "मेरो प्रेमकथा" भनेर अलि गाढा अक्षरमा लेखिएको थियो | यो शिर्षक देखेपछी मलाई त्यो कथा सबै पढ्न मन लाग्यो | त्यसको एउटै कारण थियो कतै यो निसानको आफ्नै  प्रेमकथा पो हो कि भन्ने मेरो खुल्दुली | म ढिला नगरी कथा पढ्नथालें | कथा यसरी लेखिएको थियो....

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                     
थाहा छ मलाई यो सब नलेखेकै ठिक छ | यो पनि थाहा छ कि यो नलेखे सम्म म ठिक हुन्न | तर थाहा छैन के यो लेखेपछी म ठिकठाक हुन्छु ? जे होस् आज म लेख्छु उनीसँग गुजारेको मेरो ४-५ बर्षे हाँसो र आँशुको कक्टेल कहानी...

म साँझको क्लासमा केटाहरुसँग जिस्किदै बसिरहेको थिएँ | र आँखा भने यताउति फिजाईरहेकै थिएँ | थाहा थिएन के को खोजीमा आँखा फिजाईरहेको छु भनेर म आफैलाई पनी |  यतिकैमा मेरो आँखा सेतो टि-सर्ट लगाएर अरु केटीहरुसँग हाँस्दै गफ गरेकी एउटी केटीमा अडिए | औसत नेपाली केटी भन्दा केहि गोरी, अगाडिको थोरै कपाल काटेकोले आँखा वरिपरी फुरफुर गरिरहेको | आँखामा गाजल थियो कि थिएन अहिले बिर्सिएँ | धेरै अग्ली नि हैन होची नि हैन एकदम ठिक्क कि पुतलीजस्ती | त्यहि माथि हाँस्दा एकदम सुहाउने उसको अनुहार | मलाई पहिलो हेराइमै उ एकदम राम्री लागी | उसलाई मैले पहिलो बर्षको क्लासमा देखेको थिएँन | म  उ सँग बोल्ने कसरी भनेर सोच्दै थिएँ | यतिकैमा सर क्लासमा पसे | म अब सरतिर आँखा फर्काउन थालें |
आँखा सरतिर तर मेरो ध्यान भने त्यो केटीतिर थियो | अझै कुनै बेला त आँखा नि अटेरी बनेर उसैतिर सोझिन्थे | मलाई उसको बारेमा साथीसँग सोध्न मन लाग्यो | खुसुक्क सोधें | ओइ पल्लो साइडको दोस्रो बेन्चको छेउमा बस्ने केटि हेर न | साथीले चोर बिरालोले दुधको भाँडो हेरे जसरि उसलाई हेर्यो र भन्यो.. अँ हेरें, किन हेर भनेको ? मैले जिस्किदै भनें राम्री लागेर हेर भनेको तैंले चिन्छ्स् उसलाई ?
चिन्दिन.. अलि डाह गरे जसरी भन्यो | चिन्नु पनि छैन अब तलाईं मन परिसकेछ | साले..! हेर डाह गरेको | म अलि ठुलो स्वरले बोलेछु क्यार सरले आँखा तरे |

सरले आँखा तरेपछि बोल्न बन्द गरियो | सर लेक्चर दिएर पनि गैसके | अब आजको क्लास सकियो | म साथीहरुलाई बाई..  भन्दै झोला भिरेर कोठातिर आँए | कोठामा आएर पनि आज क्लासमा देखेको उसको मुहार आँखामा डुलीरह्यो | म आफै छक्क परिराको थिएँ | कोहि केटी झट्ट मन नपर्ने मलाई उ भने देखेदेखि नै पहिलेबाटै चिनेको जस्तो गरि आत्मिय लाग्दै थिइ | मन पर्दै थिइ | भोली उसँग जसरि नि बोल्नु पर्छ भन्ने सोच्दै म खाना खाएर सुतें |

म सरासर क्लासभित्र पस्दैथिएँ | आँखा हिजो उ बसेको बेन्चतिर सोझीए | ल उ त आज पनि हिजोकै ठाउँमा बसेकी रहिछे | मेरो मनले खुट्टालाई आदेश दियो उ बसेको बेन्चतिरै जा भनेर | खुट्टा आज्ञाकारी बच्चा जस्तो लुरुलुरु अघि गयो उ बसेको बेन्च नजिकै | फेरी मनले आदेश दियो मलाई उसैसँग बस भनेर तर खुट्टाले टेरेन र उ बसेको भन्दा पछिल्लो बेन्चमा लगेर छोड्यो मलाई | म त्यही पछिल्लो बेन्चमा बसें | आज त जसरि नि बोल्नु थियो उसँग | त्यसैले मैले म सँगै बेन्चमा बसेको नयाँ जस्तो लाग्ने साथीसँग परिचय गर्न थालें | तर निकै कुटनीतिक तरिकाले | अगाडी उसले सुनोस्  भनेर मैले अलि जोडले बोल्दै नयाँ नयाँ साथीहरु पो देख्छु आजभोली क्लासमा धेरै | तिमीलाई नि फर्स्ट टाइम देख्दै छु | म निसान पोख्रेल घर पाल्पा अनि तिमी ? भन्दै हात मिलाएँ | उसले म अशोक बि सी घर इलाम भन्दै आफ्नो परिचय दियो | हाम्रो परिचय हुँदै गर्दा अगाडी बसेको उसले थोरै पछाडी फर्केर हेरे जस्तो गरी | मलाई मौका मिलिहाल्यो उसलाई सोधिहालें | तिमी पनि नयाँ जस्तो लाग्यो | उसले हाँस्दै भनि | हैन नयाँ त तर तिमीलाई नि बल्ल देखें | मैले अलि हतारिएरै भनें बाई द वे म निसान पोख्रेल घर पाल्पा | बोल्दाबोल्दै फिस्स हासें पनी | उसले पनी सहज रुपले परिचय दिई , म रेजिना.... घर चितवन | उसको नाम सुन्न सम्म उत्साहित भएको म उसको थर सुनेपछी एकाएक गलें | मानौं उसको थरमा मान्छे गलाउने कुनै चिज लुकेको छ | हिजो उसलाई देखेदेखि बनाउन थालेको मेरो सपनाको महलको सयौं तलाबाट म एक्कासी आफ्नो धरातलमा खसें | ज्यान भारी भयो | पिसाब आउला जस्तो भयो | ट्वाइलेट गएँ तर पिसाब आएन |

कोठामा आएपछी के उसलाई मेरी बनाउन उसको थरले रोक्छ ? के मेरो समाजले यो स्वीकार्छ ? यस्तै यस्तै तर्कना गरिरहे मनमनै | फेरी अर्को मनले सोचें उसलाई मैले प्रेमप्रस्ताव राख्ने हो कि हैन , राखेपनि उसले मलाई  पत्याउने हो कि हैन ? त्यसै हावामा यो कुरा सोचेर के टेन्सन लिरहनु भनि सुतें |
दिनहरु बितिरहेकै थिए | कोठा क्याम्पस- कोठा क्याम्पस दैनिकी यहि थियो | काठमाडौँ आएको पनी ३ बर्ष पुगिसकेको थियो | उपलब्धी खासै केहि भैरहेको थिएन | टेन्सन बिस्तारै बढ्दै थियो जिन्दगीमा | तर नि क्याम्पस आएपछी साथीहरु सँगको सामिप्याताले टेन्सन आफै टाढा भाग्थ्यो | अनि रेजिना सँग पनि बोलचाल बाक्लिदै थियो | उ पनि नजिकिंदै थिई | सरले पढाउँदा पनि रेजिना र म कापीमा अनेक कुरा लेख्दै एक-अर्कामा कुरा गरिरहेकै हुन्थ्यौं | कहिले काँही उ अरु केटाहरु सँग पनि यस्तै तरिकाले कुरा गर्थी | मलाई खासै त्यस्तो केहि फिल हुने थिएन | तर उ म सँग मात्र यस्तो कुरा गरोस् जस्तो भने हुन्थ्यो | म उसलाई आफ्नो सीमामा बसेरै माया गरिरहेको थिएँ | र सायद उ पनि मलाई मन पराउँछे जस्तो लाग्थ्यो कताकता |

एकदिन क्लासमा रेजिनासँगै एउटा नयाँ केटी देखिई | मैले उसँग आफ्नो परिचय गरें | उसले आफ्नो नाम रिना बताई अनि घर चितवन | मैले मेरो नाम भन्दा उसले ओ..!! निसान भनेको तिमी पो हो ? भनि ...मानौं मेरो बारेमा  पहिले बाटै  उसलाई थाहा थियो जसरि | मैले  हो त तर किन पहिले नि सुनेको थियौ र मेरो नाम भनि सोधें | उसले लजाउँदै भनि बजारमा तिम्रो चर्चा छ नि त | "बजारमा तिम्रो चर्चा छ नि त" रिनाको यो बोलीले म झसङ्ग भए | बजारमा चर्चा त्यो पनि मेरो हाहा भन्दै हाँसे |

हाँस्न त हाँसे तर उसको त्यो बोलिले मलाई केही दिन बेचैन बनायो | पछी थाहा भयो रिना रेजिनाको एकदम मिल्ने साथी रे | भनेपछी बजारमा मेरो चर्चा गर्ने त्यहि रेजिना थिई | मन गदगद भयो | मलाई पनि उसले मन पार्छे भन्ने मेरो आशामा झन् बल पुग्यो | अब त आँखावरिपरी रेजिना घुम्न थाली | राती सपनामा म संगै हात समाएर कतै एकान्तमा घुम्न हिंड्नथाली |
एक दिन क्लासमा मैले रेजिनाको कपिमा रेजिना तिमी चोर हो ? कसैको मन चोरेछौ भनेर लेखेर देखाएँ | उ हाँसी मात्र आँखा छड्के पारेर हेरेर | खै मेरो कुरा बुझीहोली कि ?? के हाँसो को अर्थ मनको कुरा बुझ्नु पनि हो ? म २-४ दिन यहि कुराको वरिपरी घुमिरहें |

 हामी क्याम्पसबाट घर फर्किने बेला अशोकले मलाई अली गम्भिर बनेर भन्यो | एउटा कुरा भन्छु अरुलाई नभन्  ल  | मैले भन न पहिले भनें | उ हल्का नर्भस हुँदै भन्यो, यार...रेजिना एकदम मन पर्छ | तर भन्ने आँट छैन | तँ त बोल्न नि सक्छस मिलाईदेन यार प्लिज | म झसङ्ग भएँ | सिङ्गै आकास म माथी खसे जस्तै भयो | मुटुमै ताकेर कसैले मलाई बाँण हानेजस्तो भयो | पिलित्त आँसु चुहिएला जस्तो भयो | तर अशोकको अगाडी सम्हालिएर बोलें | हुन्छ नि यार म रिना मार्फत कुरा पुर्याईदिउँल | चिन्ता नलिग् भने | अशोकको सामु समाल्लीएको म कोठामा पुगेर बेप्रवाह रोइरहें |

क्याम्पसको क्यान्टिनमा म र रिना मात्र थियौं  | त्यसैले अशोकको कुरा रेजिना सम्म पुर्याउने यो सुनौलो अवसर थियो | म रेजिनालाई माया गर्थें | तर उसलाई बिहे गर्न मेरो समाजले कोरेको सिमा नाघ्न म मा आँट थिएन | त्यसैले आफ्नो मायाको बली चढाएर म साथीको प्रेम सफल पार्न इमान्दारीपुर्वक लागेको थिएँ | रेजिनालाई उसलाई माया गर्छु भन्ने थाहा नदिंदै म मेरो प्रेमको हत्या गर्न विवश  थिएँ |

कुराको शुरुवात मैले नै गरें | रिना एउटा कुरा भन्नुथियो तिमीलाई माइन्ड नगर है | उ केहि असहज बनेजस्तो गरि र भनि भन न किन माइन्ड गर्नु | अनी मैले आफुले आफ्नै घाँटी रेटेंजतिकै पिडा महशुस गर्दै रेजिनालाई कसैले मन पार्छ , के तिमी उ सम्म यो कुरा पुर्याईदिन्छौ ? भनेर सोधें | अनि फेरी भनें मैले हैन नि फेरी |
उ हाँसी र भनि तिमीले त मिल्दैन भन्ने मलाई थाहा छ | तर कसले हो मन पार्ने भन न प्लिज गर्दै लेघ्रो तानी | अशोकले... मैले छोटो जवाफ दिएँ | मलाई पनि अशोकले नै होला जस्तो लागेको थियो भन्दै उसले अझै कुरा थपी.. क्लासमा नि मैले नोटिस गरेको छु रेजिना कोहि केटासँग बोले अशोक रेजिना सँग रिसाएजस्तो गर्थ्यो | म रेजिनालाई भनिदिउँला | तर कुरा एस हुन गार्है होला | एस होस् कि नहोस् मलाई बाल थिएन | मैले गर्नुपर्ने काम गर्दीसकेको थिएँ |  म मन बहलाउनको लागी रिनालाई प्रश्न सोधें तिमीलाई मन पार्ने पनी होलान् नि कोहि ? उ मलाई हेरेर लजाई मात्र  | एक ठाउँमा ठक्कर खाएको मेरो मन भने अब रेजिना बाट रिनातिर सरिरहेको थियो | थाहा छैन यो मायाले सरेको मन हो वा विवशताले |

                                                         ....... क्रमश ......

अनुरोध

रुवाएर जाउ तर रोएर नजाउ

बाध्यताले भनेथें मसँग नआउ

तिम्रो आँशुले पोल्छ मेरो छाती

टिलपिल गरेर मलाई नजलाउ !!

मेरो खुसीहरुमा सधै तिमी आउ 

तिमीलाई दुख परे मलाई बोलाउ

तिम्रो सम्झनामा नआउँला बरु 

तर नभन मलाई बिर्सीएर जाउ !!

आँखामा गाजल सधैभरी लाउ 

तर त्यो गाजल आँशुले नबगाउ

देउतालाई पुकार गरेकोछु मैले 

तिमीले म भन्दा राम्रो मान्छे पाउ !!

लागेपनि मनमा मायाको घाउ 

बिन्ती मायालु फाटेको मन  सिलाउ 

विपनीमा टाढा-टाढा भएनी हामी

 के छ मायालु भनि सपनीमा बोलाऊ !!

पानी खानी पहिलो

२ कक्षा सम्म आफ्नै गाउँको स्कुलमा पढियो | त्यो भन्दा माथि त भए पो पढ्नु त्यो बेला | सानो उमेर साथीभाईको दायरा पनि सानै | त्यसमा पनि आफ्नै टोल-छिमेकका केटाहरु कोहि सिमलटारी पढ्ने कोहि दघाँस पढ्ने | अनि केटाहरुले उनीहरुको स्कुलका गफ सुनाउने | उनीहरुका गफ सुनेरै मलाई पनी कहिले दाघाँसको स्कुलमा पढ्न पाइएला भन्ने हुन्थ्यो | २ कक्षा पास भएपछी त्यो अवसर जुर्यो | र त्यो अवसर सँगै शुरु भएकारहेछन् जिन्दगीका सबैभन्दा धेरै मिठा र सम्झना योग्य दिनहरु.. !!

२ कक्षा पास भइयो | यता जनसेवा प्रा.वि लाई बाईबाई गरियो | उता छत्र प्रा.वि ले स्वागत गर्यो | भनेपछि अब चैं ठुलै मान्छे बनियो | यो मैले भनेको हैन त्यतिबेलाको मेरो मनले भनेको | जनसेवामा २ कक्षासम्म पढाई हुने विद्यार्थी पनि थोरै सरहरू पनि थोरै | तर यहाँ कति हुन् के पढ्ने केटाकेटी र सर मिसहरु पनी | भर्ना भएर पढ्न गएको पहिलो दिन मान्छे हेरेरै दङ्ग परियो | 

हाम्रो गाउँमा अधिकांश पौड्यालहरुकै घर थिए | २-४ घर कुँवर हरुका | भनेपछि अधिकांश मेरा साथीहरु  पनी दाईभाई र भतिजाहरु हुने नै भए | म बाहेक अरु धेरैजसोले पहिल्यै नै दघाँस पढ्न थालेका थिए | त्यसैले ति सबै मेरा गुरु भए | को सँग बोल्ने, को सँग निउ खोज्ने, झगडा गर्ने  स्कुल जाँदा र फर्किंदा बाटोमा कस्ता नियम पालन गर्ने लगायत काँक्रा आरु कसरि चोर्ने सबै सिकाउने उनीहरु नै | तर यी गुरुहरुका नि गुरु थिए पदम दाई | गोबिन्दे, रने, कृष्णे, उपेन्द्रो, पिताम्बर, खर्रेको साहिलो( मधु) लगायत अन्य हामी सबै उनका चेला | उनले नियम बनाउने हामी पालन गर्ने | पदम दाईको नियममध्येकै एउटा महान नियम थियो.. "पानी खानी पहिलो" |

घरबाट स्कुल हिँडेपछी बाटोमा पानी खाने ठाउँ साउँखोला, जुक्खोली र बिटालुको धारो थिए | साउँखोला घरबाट नजिकै हुनाले खासै तिर्खा नलाग्ने हुँदा त्यहाँ कमै मात्रामा पानी खाइन्थ्यो | जुक्खोलीमा पानी खाँदा नाकमा लित(एक प्रकारको जुका) पस्छ भन्ने डरले झन् पानी नै खानेथिएनौं | त्यसैले हाम्रो पानी खाने मुख्य जक्सन स्कुल भन्दा केहि तलको बिटालुको धारो थियो | घरबाट स्कुल जाँदा त्यो धारामा सबैभन्दा पहिले कसले पानी खाने भनेर पदम दाईले बनाएको नियम नै "पानी खानी पहिलो" वाला नियम थियो | यो नियम स्कुलबाट घर फर्कंदा भने लागु हुने थिएन |

गुरुहरुका नि गुरु महागुरु श्री श्री श्री पदम दाईको नियम अनुसार त्यो धारोमा सबै भन्दा पहिले पानी खान चाहनेले बिहान सबैभन्दा छिटो हाम्रो ग्याङका सबैले सुन्ने गरी पानी खानी पहिलो भन्दै चिच्याउनुपर्थ्यो | पहिलो पछी चिच्याउनेले दोस्रो, दोस्रो पछी चिच्याउनेले तेस्रो पटकमा पानी खाने सौभाग्य प्राप्त गर्थ्यो | तर यसमा नि एउटा छुट्टै उप-नियम थियो | त्यो के भन्दा जुनसुकैले बिहान सबैभन्दा छिटो पानी खानी पहिलो भनेर चिच्याए पनि उसले पहिलो पटकमै पानी खान पाउने थिएन | उसले निसर्त पदम दाइलाई पहिलो चोटी पानी खान छोडीदिनुपर्थ्यो | र उसले दोस्रोमा खाने चान्स पाउँथ्यो | तर अलि ल्याङल्याङ गर्यो भने त्यो बिचराले सबैभन्दा अन्तिममा पानी खाने अवसर पाउँथ्यो | 

पानी खानी पहिलो.ओ..ओ...!! सुतीरहेको मेरो कानमा टिनिनि घन्टी बजेझैं गरि आवाज ठोकियो | अनि हाई काढ्दै आँखा मिच्दै मैले शरीर तन्कायँ | अनि खाटको छेउको एउटा प्वालबाट बाहिर हेरें | ल बाहिर त अँध्यारो पो छ त | कुन मुर्दार चिच्चायो यो रातीराती भन्दै म सुतें | पछी थाहा भयो त्यो मुर्दार रने रहेछ | बिहान ५ नबज्दै चिच्याएको रहेछ | 

पदम दाईको यो नियममा नि धेरै भनसुन र लेनदेनले काम गर्थ्यो | पदम दाईको चाप्लुसी गर्ने र बेलाबेलामा यसो मिठाईको जोहो गर्दिनेले पानी खानी पहिलो नभने पनि पहिलो चोटीमै पानी खान पाउँथ्यो | यसको बिरोधमा बोल्ने कसैको साहस हुने थिएन | बेकारमा आफ्नै शरीरको मर्मत गर्ने रहर कसलाई होस् | हुन त त्यो धारामा पहिलो चोटीमै पानी खाँदैमा के हुन्छ र भन्ने लाग्ला | तर धेरै हुन्थ्यो | त्यो धारामा पहिलो चोटीमै पानी खानेको शान अहिलेका प्रधानमन्त्रिसरहको नै हुन्थ्यो | अझ बढी नै पो हुन्थ्यो क्या र...| 

पानी खाने पहिलो हुन पाए त क्या शान हुने थियो | मेरो मनमा नि घरिघरि यस्तै तर्कना आइरहन्थ्यो | त्यसैले म पनि पदम दाईलाई रिझाउने,फकाउने कोसिशमा राम्रै लागेको थिएँ | आमासँग रोईरोई मागेको पैसाले किनेको मिठाई पदम दाईले र मैले बराबर भाग लगाएर खाइयो धेरै महिना सम्म | पदम दाईलाई लडेर जित्न यो स्कुलमा कसैले सक्दैन भनेर फर्माइस् त कती गरियो कति | निरन्तरको मेरो प्रयास खेर गएन | एकदिन करुणामयी पदम दाईको मन पग्लियो र मैले "पानी खानी पहिलो" हुने मौका पाएँ | आहा त्यो दिन खुशी के हो ?शान के हो ? भनेर अनुभूत गरेको मेरो पहिलो दिन |

सेवा गरे मेवा पाईन्छ कि पाइदैन त्यो त मलाई थाहा भएन | तर सेवा (चाप्लुसी नै सही) गरे "पानी खानी पहिलो" बन्न चैं अवश्य पाइन्छ | यो दिव्यज्ञान दिने प्यारो पदम दाईको जय होस् | तर एउटा कुरा सधै मनमा ओहोर-दोहोर गरिरहन्छ.. .. अहिले पानी पिउने भएको म पहिलेको पानी खाने बाल्यकालमा पुग्न पाए.....!!

तिमी र म

तिमी फुलेको गुराँस म फुलेको बाँस
तुलना गर्नु नै थियो मेरो दुस्साहस !!

तिमी फुलेमा सुन्दरता झल्कन्छ
म त फुल्दैमा पनि मृत्यु सल्कन्छ
हेर कती निर्दयी छ मेरो इतिहास
तिमी फुलेको गुराँस म फुलेको बाँस !!

तिमी शिरमा फुल्ने, भिरमा फुल्ने
तर म भने सधै दुख-पिरमा फुल्ने
त्यसैले मेरो शिर झुक्छ बार्हैमास
तिमी फुलेको गुराँस म फुलेको बाँस !!

म बेसीमा फुलें तिमी लेकमा फुल्यौ
उचाईमा फुल्यौ र त मलाई भुल्यौ
घमण्ड अङ्गाल्यौ गुमायौ विश्वास
तिमी फुलेको गुराँस म फुलेको बाँस !!

पौड्याल वंश र संस्कृति

पौड्याल वंशको बारेमा आज सम्म कती खोज -अनुसन्धान ,विवाद ,तर्कहरु र  भनाभन भए होलान् ?  र यी सबको परिणाम स्वरूप कति कृति , किम्बदंती र भनाईहरु समाजले प्राप्त गरे होला ? अनि प्राप्त ति सबै कृति, किम्बदंती र भनाईहरु सँग हामी कती परिचित छौँ होला ? हामी यी सब कुराको ज्ञाता हैनौं | तर  हामी धेरै  पौड्यालहरुलाई यि सम्पूर्ण कुराको बारेमा केहि न केहि अध्ययन गर्ने वा सुन्ने अवसर भने पक्कै मिलेको छ | र म पनि आफुले सुनेको, भोगेको  र केहि मात्रामा अध्ययन गरेको आधारमा केहि कुरा लेख्ने कोसिस गरेको छु | यहाँ ब्यक्त तथ्यहरु विभिन्न स्रोतहरुबाट लिएको छु | तर धारणाहरु भने मेरा व्यक्तिगत हुन् |

१. पौड्याल थर र आत्रेय गोत्र  बारे :-

      प्राचिन महर्षी आत्रेय ( कसैले अत्रि पनि भन्छन् ) का सन्तति भएकोले हामी पौड्यालहरुको गोत्र आत्रेय भएको मानिन्छ | तर आत्रेय गोत्री हामीहरुको थर पौड्याल कसरि रह्यो भन्ने कुरा भने रोचक छ | विभिन्न स्रोतहरुमा उल्लेख भए अनुसार बिक्रमको १२ औं शताब्दीमा पौडी गडवाल  मा बस्ने विद्वान वत्सराज भट्टलाई तत्कालिन डोटी राज्यका राजा राधा माधव सेनले आफुले लगाएको वाजपेय यज्ञ सम्पन्न गर्न प्रमुख आचार्यकोको भुमिका दिए | र उक्त यज्ञ सम्पन्न गर्ने क्रममा राजामा वैराग्य उत्पन्न भएपछी उनि सम्पुर्ण राजकाज र आफ्नी एक्ली छोरि समेतलाई उनै वत्सराजको जिम्मा लगाई काशी गए |  पौडी गडवालबाट आएका  वत्सराजका सन्ततिहरु लाई बिस्तारै पौडी-आलयका सन्तान  भन्न थालियो | र पछी त्यो पौडी-आलय पनि अपभ्रम्स भइ पौड्याल ( पौडेल) हुन गयो | 

       तर अचेल कतिपय मानिसमा पौड्याल र पौडेल फरक थर हो भन्ने भ्रम पनि छ | अझ अंग्रेजीमा लेख्दा त झन् Paudyal, Poudel, Paudel र Poudyal गरि विभिन्न तरिकाले लेख्दा मान्छेमा झनै भ्रम परेको छ | थर लेखाइमा एकरुपता नल्याएमा पछिल्लो पुस्तामा झनै अन्यौलता छाउने निश्चित छ |

  अनि हामी पौड्यालहरु पनी कालो र सेतो गरि दुई भागमा विभाजित छौं भनिन्छ | कतिपयले यी दुइथरी पौड्यालको गोत्र पनि फरक हो भन्छन् | र कसैले पौड्याल केवल कालो पौड्याल मात्र हुन् सेता पौड्याल भनेका सिग्देल हुन् पनि भन्छन् | भलै यसमा विवाद छ |  तर गुल्मिमा भने हामी कालो पौड्यालहरुको बाहुल्यता छ |

२. पौड्याल र जात बारे :-

      सामान्यतया पौड्याल भन्ने बित्तिकै उपाध्याय बाहुन हो भन्ने बुझाई छ | तर पौड्याल हरु जैसी र क्षेत्रि पनि धेरै छन् |अझ नेपालका कतिपय ठाउँमा दलित समुदायले पनि पौड्याल लेख्छन् भनिन्छ | तर यहाँ भित्र नि कसरी जात निर्धारण गर्ने भनेर निकै साँघुरो र सामन्ती शैली अपनाइएको जस्तो लाग्छ मलाई | जस्तो कुनै पुरुष उपाध्याय बाहुन पौड्यालले जति पटक बिहे गरेनी उ उपाध्याय बाहुन नै रहने तर महिला उपाध्याय बाहुन पौड्यालले दोस्रो बिहे गरे उ जैसी हुनुपर्ने | अनि बाहुन पुरुषले छेत्री बिहे गरे उ बाहुन हुने तर उसको छोरा छेत्री हुने | यो तरिका वास्तव मै सामन्ती छ | अझ कतिपय बाहुन पौड्याल पुरुषले त आफु भन्दा कथित तल्लो जातको महिला बिहे गर्ने तर उसले छोएको नखाने खाले पाखण्डीपन नि देखिन्छ | यस्ता कुरा हाम्रो पुस्ताले मान्न तयार छैन | जुन समाज परिवर्तनको लागि सहयोगी नै हुनेछ | जातीप्रथा भित्र  विसंगति धेरै भएकोले यहाँ थोरै मात्र चर्चा गरें |

३. थर गोत्र र बिहे बारे :-

     एउटै थर र एउटै गोत्रमा बिहे गर्नु हुन्न र मिल्दैन भन्ने चलन छ | र कतिपय सवाल वैज्ञानिक दृष्टिकोणले पनि सहि छन् | तर पुरुषप्रधान हाम्रो समाजमा आफ्नो बाउको जे गोत्र र थर हो त्यो नै उसका सन्तानको हुने गरेको छ | अनि अर्को गोत्र र थरकी महिला जब बिहे गरेर आफ्नो श्रीमानकोमा आउँछिन उनले आफ्नो श्रीमानको थर र गोत्र धारण गर्नुपर्ने नियम छ | यो आफैमा कत्तिको न्यायिक छ ? यसमा बहस आवश्यक छ | र कतिपय महिलाले आफ्नै माइतीको थर नै लेखेर सांकेतिक असहमति जनाएका छन् | र बिहेको सवालमा अहिले पहिलेको जस्तो मागी बिबाह को क्रम घट्दो छ | र प्रेम बिबाह दिनानुदिन बढ्दै छ | र सबैलाई थाहा छ प्रेम अन्धो छ | प्रेम गर्नेहरु गोत्र हेरेर प्रेम गर्दैनन् | तर जब बिहेको बेला आउँछ तब तनाब शुरु हुन्छ | र कतिले बिहे गरेरै छाड्छन् | कति भने डिप्रेसन र आत्महत्याको बाटो रोज्छन् | तसर्थ एउटै गोत्रसँग को बिबाह लाई पूर्ण बन्देज लगाउनु भन्दा कति पुस्ताको अन्तर भएमा बिहे गर्न मिल्ने भनेर एउटा मापदण्ड बनाउनु उपयुक्त होला | र हामी आत्रेय गोत्रधारीले पनि यसमा सोच्न आवश्यक भएको छ | यो कुरा आफैमा नराम्रो हो जस्तो मलाई लाग्दैन | गल्ति लेखेको  भए माफी चाहन्छु |

४.कुलपुजा र कुलदेवता बारे :-

   गुल्मीमा रहेका हामी अधिकांस कालो पौड्यालहरुले हरेक ३-३ बर्षमा कुलपुजा गर्छौं | र सायद ६-६ महिनामा गौरी पुजा गर्छौं | कुलपुजामा  (देउली) बलिको रुपमा काली पाठी र एक रंगका बोकाहरू चढाउछौं भने गौरी पुजामा खिर, पिठो ले काम चलाउछौं  | र अहिले गुल्मीमा छरिएर रहेका हाम्रा पुर्खाहरु बाग्लुङ जिल्लाको झिम्पा भन्ने ठाउँ बाट आएका भन्ने भनाइ छ हाम्रा अग्रजहरुको | देउली (देवाली) पुजाको दिन चंगर र घण्ट हल्लाउंदै कुल उत्रिएका (धामीहरु) कालिका, बराह मस्ट र गौरी लगायत अन्य देवताको पुकार गाउँदै काम्ने गर्दछन् | के साँच्चिकै कमाएर काम्छन् त ? यसको जवाफ देउतालाई छोडौं | विश्वास नगर्नेहरुले  नि यसलाई संस्कृतिको रुपमा संरक्षण गर्न सहयोग गर्नैपर्छ | किनकि यो हाम्रो चिनारी हो, पहिचान हो | हाम्रो क्षेत्र मा गरिने कुलपुजा र अन्य क्षेत्रमा गरिने कुलपुजामा भने धेरै असमानता छन् | कतै-कतैका पौड्यालहरुले बलि बिनै देवाली गर्छन |

५.पौड्याल र पद प्रतिष्ठा बारे :-
    अहिलेको नेपालको प्रधानमन्त्रि सरहको पद तथा तत्कालिन( वि.सं. १८९४ -१८९५ ) मुख्तियार भएका रंगनाथ पौड्याल नै हाम्रो वंशबाट सबैभन्दा उच्च पदमा पुगेका व्यक्ति हुन् | त्यसै गरि प्रतिष्ठाको हिसाबले कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्याल हाम्रो वंशबाट कहलिने एउटा होनहार नाम हो | र अन्य कति अज्ञात हाम्रा पुर्खाहरु आफ्नो कर्मले उच्च हुँदाहुँदै पनि इतिहासको पानामा नसमेटिएका हुन सक्छन् | आशा गरौँ कुनै दिन समेटिनेछन् |

६. अन्त्यमा :-

     पौड्याल वंशावलीको बारेमा र पौड्यालहरुको इतिहास ,संस्कारको बारेमा एकदमै थोरै जानकारी भएको मैले लेखेका कतिपय धारणा र तथ्यहरु गलत र कसैको आस्थामा चोट पुग्ने खालको भएमा माफी चाहन्छु |

                                     धन्यवाद ||

  

     

म

कसैले नसुघें नि
भिर छेउमा फुलिरहने धाइरो जस्तै म
कसैले नबोलाए नी
डाँडाभरि घुमिरहने कुहिरो जस्तै म

पुग्ने कहाँ थाहा नपाई
खुशीसाथ बगिरहने पानी जस्तै म
अब पछी के होला
थाहा नपाई पढीरहने कहानी जस्तै म

घमण्ड नै सहि तर
आफ्नै तालमा भुलीरहने मपाईं जस्तै म
नराम्रो नै सहि म त
राम्रो हुन बन्नुछैन तपाईं जस्तै म...... ||